بوطیقای کاربردشناختی شباهت‌ها و تفاوت‌های علم معانی (بلاغت) و نظریۀ کاربردشناسی زبانی

از میان نظریه‌هایی که در احیا و بازسازی دانش معانی در فاصلۀ سال‌های دهه 50-60 میلادی سهم بسزایی ایفا کرده‌اند، از کاربردشناسی زبانی می‌توان نام برد. هدف اصلی کاربردشناسی، مطالعه رابطۀ میان صورت‌های زبانی و کاربران آن‌هاست. کاربردشناسی زبانی به بررسی پدیده‌های زبانی از منظر کاربرد واحدهای زبانی می‌پردازد و هدف آن اساساً درک منظور کاربران زبان است. با در نظر گرفتن مبانی کاربردشناسی و علم معانی می‌توان به شباهت‌های میان این دو پی برد. از جملۀ این شباهت‌ها، توجّه آن‌ها به زبان کاربردی، یا به عبارتی، ساختارهای عینی و فعلیّت یافته زبان است. از جمله عوامل افتراق آن‌ها نیز نگاهی است که هر یک به مقولۀ زبان دارند. بلاغت در بستری دینی نضج یافت و هدف از آن، در اصل، تبیین اعجاز قرآن بود. در حالی که کاربردشناسی شاخه‌ای از دانش نوین زبان‌شناسی است که جنبۀ توصیفی آن بر جنبۀ تجویزی بلاغت سنّتی تقدم دارد. این مقاله تحلیل مبسوط نقاط شباهت و تفاوت میان این دو شاخۀ یادشده را مد نظر قرار داده و بر آن است تا دریابد که چگونه می‌توان با تلفیق این دو نگاه، راهی به اصلاح و کارآمدسازی هر چه بیشتر آن‌ها در عرصۀ مطالعات زبانشناسی ادبی گشود.